Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

'Santvliet Tol' - Hoogerheide

01. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in noordelijke richting. Links staat een ABT-tram gereed naar de 'Kabeljouw', bestaande uit een Beijnes-rijtuig, de vierasser B 1403, een 'De Rechter'-rijtuig, nog een Beijnes-rijtuig en enkele andere rijtuigen. Rechts op de voorgrond ligt de weegbrug. Wat naar achter staan het retiradegebouw anndex tolkantoor. Verder is er een tram naar Nederland in aantocht. Erachter staat de douane-goederenloods. Rechts staat het 'tolkantoor', met onder andere wachtkamers 1e en 2e klasse, visitatieruimte, bureau ontvanger, ruimte voor beambten en goederenbureau. Ansichtkaart uit circa 1925.

02. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in noordelijke richting. Rechts staat het 'tolkantoor', met onder andere wachtkamers 1e en 2e klasse, visitatieruimte, bureau ontvanger, ruimte voor beambten en opslag van goederen. Ansichtkaart uit circa 1925.

03. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in zuid-oostelijke richting. Links staat het 'tolkantoor', met onder andere wacht-kamers 1e en 2e klasse, visitatieruimte, bureau ontvanger, ruimte voor beambten en opslag van goederen. Foto uit circa 1930.

04. Het stationsgebouw in 'Santvliet Tol' (en ook dat in Wuustwezel) gaf onderdak aan het 'tolkantoor', met wachtkamers 1e en 2e klasse, visitatieruimte, bureau ontvanger, ruimte voor beambten en opslag van goederen. Tekening uit 1887.

05. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in noordelijke richting. Nadat in 1931 de lijn Antwerpen - Zandvliet van bovenleiding was voorzien, stonden stoomlocomotieven alleen nog voor de schaarse goederentrams tot en van 'Kabeljouw', waar goederenwagens werden overgegeven en overgenomen van de ABT op het Nederlandse traject tot en van Bergen op Zoom. Achter het elektrische motorrijtuig hangen twee bijwagens. Rechts staat het 'tolkantoor' en links in de verte de loods als stallingsruimte voor de eerste elektrische tram in de volgende ochtend. De tram is ingetuigd als 'Lijn 77'. Foto uit circa 1950.

06. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in noordelijke richting. Achter een elektrische motorrijtuig konden zelfs drie bijwagens hangen. Rechts achter het rollend materieel staat het 'tolkantoor'. Links in de verte staat de loods als stallingsruimte voor de eerste elektrische tram in de volgende ochtend. De tram is ingetuigd als 'Lijn 77'. Foto uit circa 1950.

07. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in noordelijke richting. Aanhangrijtuig 1355 met 'middeninstap' wacht als versterking op een volgende dienst. Rechts staat de loods als stallingsruimte voor de eerste elektrische tram in de volgende ochtend. Foto uit circa 1950.

08. Het emplacement van 'Santvliet Tol', gezien in zuidelijke richting. Motorrijtuig 1355 is zojuist met een aanhangrijtuig uit Antwerpen aangekomen. In de verte is de noordzijde van het dorp Santvliet te zien. Foto uit circa 1950.

09. Anno 2022 is al heel lang niets meer te ontwaren van het vroegere tramwegemplacement in Zandvliet. Gezicht vanuit het noorden op Zandvliet, waar links voorbij de twee bomen het lange emplacement eindigde. In de berm waar de fotograaf staat, lag het spoor naar Ossendrecht. Foto van 4 mei 2022.

10. Anno 2022 is niets meer te ontwaren van het vroegere tramwegemplacement in Zandvliet te ontwaren. Gezicht vanuit het zuiden in de richting van de Nederlandse grens, waar rechts in de berm het lange emplacement begon en in de verte eindigde. Van hieruit kun je heden ten dage niet meer naar Nederland komen. De autosnelweg A 12 met op- en afritten naar de Noordlandbrug over het Schelde-Rijnkanaal maakt elke passage onmogelijk. Foto van 4 mei 2022.

11. De foto uit Google Earth laat de ligging van de autosnelweg A 12 met op- en afritten naar de Noordlandbrug over het Schelde-Rijn-kanaal zien. Het tracé van de vroegere tramweg is in een witte lijn op de weg aangegeven.

12. De foto uit Google Earth laat de ligging en de oppervlakte (met een witte rand) van het emplacement te Santvliet zien. Onderaan staat de rooms-katholieke kerk van dit dorp (dat vroeger als een vestingstad bekend stond), links ligt het Schelde-Rijnkanaal en bovenaan het autowegknooppunt. Het tracé van de vroegere tramweg is in een witte lijn op de weg aangegeven.

13. Een kaart uit circa 1885 laat het ingetekende tracé van de vroegere tramweg aan de oostzijde van de weg zien. Het emplacement bij Zandvliet is ingetekend. Bovenaan ligt het (Nederlandse) douanekantoor annex tramstation in de Kabeljouwpolder. Dit is aangeduid met een rood blokje, links van het woord 'Cabeljauw'. De landsgrens wordt ter plekke gevormd door de grenspalen 265, 266 en 267 en valt samen met een brede en diepe sloot. Via een flinke vaste brug kon een tram de brug passeren.

14. Het douanekantoor annex tramstation in de Kabeljouwpolder, juist op Nederlands grondgebied tussen de Armendijk en de grens, bood naast dienstruimten huisvesting aan twee douanebeambten met hun vrouw en kinderen. Het gebouw verloor aan betekenis, toen Belgie, 'wijzer' geworden door de Eerste Wereldoorlog, uit strategische overwegingen in 1921 het spoor tussen Antwerpen en de grens versmalde van 1067 naar 1000 mm. In 1921 werd het emplacement dan ook al grotendeels opgebroken, omdat na de versmalling van het spoor alle doorgaand goederenvervoer naar en van Nederland verloren ging. Foto uit 1921.

15. Sporenligging bij het douanekantoor annex tramstation in de Kabeljouwpolder, circa 1890. Alles bij elkaar was het veel te groot van opzet in verhouding tot het geringe goederenvervoer. Vanwege de spoorversmalling in 1921 werd alle doorgaand goederenvervoer ook onmogelijk. Reizigers tussen Antwerpen en Bergen op Zoom moesten vanaf dat moment in 1921 tot de elektrificatie van het Belgische trajectdeel overstappen in Ossendrecht (Kabeljouw). Hier stopte de tram volgens de dienstregeling van 1928 voor de elfde maal vanaf het spoorwegstation in Bergen op Zoom (31 minuten na het vertrek). In omgekeerde richting waren de rijtijden steeds exact hetzelfde. Kenneliijk zat er toch voldoende ruimte in om ondanks stijgingen en dalingen in het tracé de rijtijden aan te houden.

16. Sporenligging bij het douanekantoor annex tramstation in de Kabeljouwpolder, na elektrificatie in 1931. Amper of niet bekend is het feit dat vanaf 1931 tot kort na het uitbreken van de oorlog in mei 1940 elektrische trams vanuit Antwerpen in Ossendrecht een stukje de grens overkwamen. Reizigers uit Antwerpen naar Bergen op Zoom konden tot in 1934 in Ossendrecht (Kabeljouw) overstappen op de stoomtram en daarna op de autobus naar Bergen op Zoom. Uiteraard ook in omgekeerde richting was overstappen mogelijk.

17. Kort voor aankomst in Ossendrecht stond er aan de linkerzijde van de weg een marechausséekazerne. Vanaf Santvliet reed de tram steeds aan de oostzijde van de weg. Ansichtkaart uit circa 1920.

18. Rond 1960 was de situatie ter plaatse nog niet zoveel gewijzigd. Overigens hadden de marechaussees al plaatsgemaakt voor andere huishoudens. Vanaf Santvliet reed de tram voorheen steeds aan de oostzijde van de weg. Ansichtkaart uit circa 1960.

19. Heden ten dage is de situatie ter plaatse nog steeds niet zoveel gewijzigd. Het witte huis rechts in de verte is nog het best terug te vinden op de ansichtkaart uit circa 1920. Foto van 4 mei 2022.

20. Locomotief ABT 13 (fabrikant Backer & Rueb, Breda, bouwjaar 1891, met een gewijzigd front) staat ter hoogte van de Oude Dijk (links buiten beeld) in Ossendrecht (Aanwas) met een korte reizigerstram gereed voor vertrek naar de grens. De locomotief werd in 1891 geleverd aan de ASL (Anvers-Santvliet-Lillo) met een grote opening in de kopwanden. De ABT heeft de locomotief in 1894 (samen met nummer 12 (bouwjaar 1889) overgenomen en voorzien van ramen en dat op Belgische wijze. Ansichtkaart uit circa 1905.

21. Tot op de dag van vandaag zijn de beide panden niet gewijzigd, zelfs de vier bomen voor het pand Aanwas 29 (links) en het hekwerk voor het pand Aanwas 31 (rechts) niet. Ruim een eeuw later kan nog steeds een stoomtram op precies dezelfde plaats worden neergezet. Overigens was het pand Aanwas 29 van oorsprong een boerderij met huis en schuur en stal. Deze moesten plaatsmaken voor een nieuw woonhuis. Foto van 6 mei 2022.

22. Nogmaals de panden Aanwas 29 en 31. Het huis op 29 is nu het onderkomen van de plaatselijke heemkundekring. De bijna 'blinde' muur geeft aan dat het pand vroeger deel uitmaakte van een groter geheel. Foto uit circa 2000.

23. Nogmaals de panden Aanwas 29 en 31. Het huis op 29 is nu het onderkomen van de heemkundekring van Ossendrecht. De bijna 'blinde' muur geeft aan dat het pand vroeger deel uitmaakte van een groter geheel. Foto van 6 mei 2022.

24. Locomotief ABT 17 nadert vanuit het zuiden de buurtschap 'Aanwas' bij Ossendrecht. Uiterst links staat het aloude café 'De Ketel'. Dat was het centrale in- en uitstappunt te Ossendrecht. Van hieruit was het nog enkele honderden meters lopen om het centrum van het dorp te bereiken. Op de achtergrond staan de twee panden Aanwas 29 en 31 en de vier bomen. Het aloude café 'De Ketel' had op deze afbeelding al het uiterlijk, zoals dat heden ten dage nog bestaat. Achter de stoomtram staat het pand, waarvan op de volgende afbeelding juist nog een hoek zichtbaar is. Ansichtkaart uit circa 1925.

25. Gezicht op de voorgevel van het café 'De Ketel' van J. Philips. Op de voorgevel stond destijds 'Station Stoomtram'. Hier stopte de tram volgens de dienstregeling van 1928 voor de tiende maal vanaf het spoorwegstation in Bergen op Zoom (31 minuten na het vertrek). Het café bevond zich op de zuidoostelijke hoek van de 'Aanwas' en de huidige 'Burgemeester Voetenstraat' (destijds Dorpsstraat). Rechts staat het pand, dat op de vorige afbeelding achter de stoomtram oprijst. Ansichtkaart uit circa 1905.

26. Na de Tweede Wereldoorlog stond de horecagelegenheid bekend als 'The Kettle', zij het dat het café al in de jaren twintig totaal was herbouwd. Pal voor het terras stonden later twee benzinepompen in plaats van een stoom afblazende locomotief. Foto uit circa 1955.

27. Heden ten dage is het pand nog steeds aanwezig, al is van alle opsmuk ontdaan. Ook staat het te koop. Foto van 6 mei 2022.

28. Komend vanuit het polderland, ten zuiden van het heuvelachtige Ossendrecht, koos de ABT voor een tracé, niet langs de latere buurtschap Calfven, maar dwars door het woeste land met bos en heide, waar niemand woonde. Misschien was de grond er gratis te gebruiken. We weten het niet, maar wel dat de stoomlocomotieven kreunden en zuchtten onder het zware werk om heuvel op en af te rijden. Het zal een spektakel zijn geweest, zeker bij een wat zwaardere bietentram vanaf de 'Peeberg' naar Bergen op Zoom. Daarentegen kende het traject geen zware reizigerstrams, vanwege het geringe aantal reizigers in deze regio. Slechts een enkele bedevaarttram naar of van Santvliet en/of Berendrecht zal op dit traject twee locomotieven nodig hebben gehad. Kaart uit circa 1910, met in wit het tramwegtracé van de ABT ten oosten van de Peeberg.

29. Gezicht vanaf de 'Peeberg' (met als hoogste punt 17 meter boven NAP) op Ossendrecht, circa 1960. Destijds werd het tramweg-tracé van de ABT in een ingraving onder langs de 'Peeberg' aangelegd. Vanuit het polderland ten zuiden van het dorp (circa 1 meter boven NAP) was dit de gemakkelijkste weg om naar Hoogerheide te rijden. Via de ten noordwesten van Ossendrecht gelegen buurtschap Calfven (met kans op meer reizigers) was dit technisch niet mogelijk vanwege de vrij steile hellingen en flinke hoogteverschillen.

30. Het voorafgaande beeld is gemaakt vanaf de 'Peeberg' in de richting van de Rooms-Katholieke Kerk in Ossendrecht. De kerk is aangeduid met een rode stip, de beeldhoek in geel en het tramwegtracé in zwart. Het noorden ligt links. De kaart dateert overigens van circa 1985, toen Ossendrecht aan de noordzijde al flink was uitgebreid in de richting van het vroegere tramwegtracé.

Meer naar het oosten (op kaart naar boven) lag echter nog volop woeste grond, waarin het geen probleem was om afgezien van de arbeidskosten de flinke hoogteverschillen te egaliseren en een redelijk berijdbaar tramwegtracé (met parallel eraan een zandweg) te maken. Nog altijd staat dit als 'Trambaan' bekend. Geleidelijk verrezen er ook arbeiderswoningen en boerderijtjes, terwijl de weg in latere jaren werd doorgetrokken tot in het dorp.

31. Nogmaals het tracé van de tramweg in beeld, maar dan geprojecteerd op een foto uit Google Earth, circa 2020. De foto is noord-gericht, dit in tegenstelling met de foto hierboven. Ingetekend is de wisselplaats en het zijspoor voor het laden van bieten en het lossen van pulp (afvalproduct van bietenverwerking als veevoer). Links-onder staan nog juist de panden Aanwas 29 en 31 in beeld. Inmiddels is Ossendrecht tot aan het vroegere tramwegtracé uitgebreid. Rechts sluit de 'Trambaan' aan op de Dorpsstraat in Ossendrecht.

32. Voor het laden van suikerbieten naar de fabriek in Bergen op Zoom (Daverveldt & Co, in 1904 opgevolgd door andere bedrijven) lag er een zijspoor met laad- en losplaats en een weegbrug (inclusief weeghuisje en schaftlokaal, links in beeld). Vanaf hier reed een tram een stukje oostwaarts, sloeg na een honderdtal meters linksaf en 'stoomde' vervolgens in noordelijke richting, parallel aan de weg die heden ten dage als ' Trambaan' bekend staat. Foto uit circa 1920.

33. Komend uit het westen (links) draaide een stoomtram in noordwaartse richting, parallel aan de zandweg die heden ten dage als 'Trambaan' bekend staat. Over een vrije korte afstand steeg de tram van circa 0,5 meter naar circa 10 meter. Links ligt het hoogste punt van de 'Peeberg', circa 17 meter boven NAP. Bij de bomen verderop ligt het punt van de volgende foto. Foto van 6 mei 2022.

34. Eerst reed de tram langs de berghelling. Enkele honderden meters verderop in noordwaartse richting werd dat een verbreding van de ingraving, parallel aan de zandweg die heden ten dage als 'Trambaan' bekend staat. Over een vrije korte afstand steeg de tram van circa 0,5 meter naar circa 10 meter. Links ligt het hoogste punt van de 'Peeberg'. Foto van 6 mei 2022.

35. Eenmaal op een hoogte van circa tien meter terugkijkend, zag je vanuit de stoomtram in de verte het dorp Ossendrecht. De vele hoogteverschillen van de 'Brabantse Wal' in de buurt laten gebouwen soms in de diepte zakken. Rechts buiten beeld is het hoogste punt van de 'Peeberg'. Eenmaal op hoogte was het destijds een en al bos- en heide. In latere jaren is er ook veel in cultuur gebracht als landbouwgrond. Foto van 6 mei 2022.

36. Gezicht vanaf de Vierwindenlaan op hoeve 'Calfven'. Uiterst links staat de zeer fraaie hoeve, omgeven door nieuwe stallen. De aloude Trambaan (rechts) is in de loop der jaren verbreed en heeft zelfs een ruim fietspad gekregen. In vroegere jaren reed de tram aan de oostzijde van de weg (rechts). Rechts buiten beeld, aan de zuidzijde van de kruising Vierwindenlaan en Trambaan, lag in vroegere jaren het café 'De Vier Winden' van Willem Verbruggen. Foto van 6 mei 2022.

Het verhaal gaat dat het gebouwtje uiterst rechts in beeld een 'weeghuisje' is geweest. Persoonlijk geloof ik niet, dat dit gebouwtje alleen deze bestemming had. Voor een weeghuisje alleen is dit ook veel te groot. Het zal eerder dienst hebben gedaan als schaft- en werklokaal voor al het personeel op de grote boerderij. Aan het uiterlijk te zien is het ook niet in één keer gebouwd, maar wel fraai. Overigens lag er ter hoogte van de boerderij wel een zijspoor voor het laden van suikerbieten.

37. De deurpartij en twee ramen in de muur aan weerszijden daarvan, gelegen aan de kant van de Trambaan, getuigen van een ruim bouwbudget, iets wat de ABT gedurende haar hele bestaan nooit had gekend.

38. Hoeve 'Calfven' was en is nog steeds bereikbaar via een fraaie oprijlaan met een lengte van circa 250 meter vanaf de Calfvense-weg. De foto is gemaakt op 22 oktober 2000. (Het huis staat op een vorige foto uiterst links in beeld.)

39. Hoeve 'Calfven' was en is ook bereikbaar via een fraaie oprijlaan met een lengte van circa 250 meter vanaf de Calfvenseweg. Twee marechaussees houden en oogje in het zeil. De ansichtkaart dateert uit circa 1900.

40. Gezicht vanaf het noordoosten op hoeve 'Calfven'. Foto uit circa 2010.

41. Wat verderop in de richting Hoogerheide stond het arbeidershuisje op het adres Trambaan 25. Dit maakte in de jaren tachtig van de vorige eeuw plaats voor nieuwbouw. In vroegere jaren reed de tram aan de oostzijde van de weg (rechts). Foto uit circa 1980.

42. Gezicht vanuit het noorden op de tramweg in de richting Ossendrecht. Pas in latere jaren werd de zandweg 'Trambaan' genoemd. In de verte is de spits van de kerktoren in Ossendrecht te zien. Iets rechts daarvan staat een huisje, dat kort na 1985 werd vervangen door nieuwbouw (zie vorige foto, nu Trambaan 25). Duidelijk is dat de tram tussen Ossendrecht en Hoogerheide door een glooiend terrein reed. Foto uit circa 1910.

43. Uiteindelijk kwam de tram van rechtsuit via een ruime boog op de weg tussen Ossendrecht en Hoogerheide over Calfven terecht. Links buiten beeld lag in vroegere jaren het café 'De Graanhandel' met een gelijknamige tramhalte voor de deur. Hier stopte de tram volgens de dienstregeling van 1928 voor de negende maal vanaf het spoorwegstation in Bergen op Zoom (26 minuten na het vertrek).Foto van 6 mei 2022.

44. Gezicht in noordelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met rechts de tramweg van de ABT en in de verte de nieuwe Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in neogotische stijl uit 1912. Ansichtkaart uit circa 1915.

45. Gezicht in noordelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met rechts de tramweg van de ABT en uiterst links in de verte de kleine toren van de oude Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk uit 1721. In het midden staat de dorpspomp, ter plekke waar de weg uit Huijbergen aansluit op de wegverbinding Antwerpen - Bergen op Zoom. Ansichtkaart uit circa 1905.

46. Gezicht in zuidelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met links de tramweg van de ABT en rechts het hekwerk rond de (oude) Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk. Het gebouw rechts staat op de vorige afbeelding links. Ansichtkaart uit circa 1905.

47. Gezicht in noordelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met links de tramweg van de ABT en de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in neogotische stijl uit 1912. Rechts van het midden staat de dorpspomp, ter plekke waar de weg uit Huijbergen aan sluit op de verbinding Antwerpen - Bergen op Zoom. Of het torentje rechts bij het oude gemeentehuis behoort, is mij niet bekend. Ansichtkaart uit circa 1915.

48. Gezicht in noordelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met links de tramweg van de ABT en de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in neogotische stijl uit 1912. Rechts van het midden staat de dorpspomp, ter plekke waar de weg uit Huijbergen aan sluit op de verbinding Antwerpen - Bergen op Zoom. Of het torentje rechts bij het oude gemeentehuis behoort, is mij niet bekend. Ansichtkaart uit circa 1915.

49. Gezicht in noordelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met in het midden de tramweg van de ABT en links de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in neogotische stijl uit 1912. Rechts van het midden staat de dorpspomp, ter plekke waar de weg uit Huijbergen aan sluit op de verbinding Antwerpen - Bergen op Zoom. Vóór het café links staat een vierwielige wagen, waarschijnlijk toebehorend aan een drankenhandel die bezig is het een en ander af te leveren. Of het torentje rechts bij het oude gemeentehuis behoort, is mij niet bekend. Ansichtkaart uit circa 1915.

50. Gezicht op 22 oktober 2000 vanuit het zuidwesten op de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk uit 1912.

51. Gezicht op 22 oktober 2000 vanuit het zuidoosten op de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk uit 1912. De vele hoogteverschillen van de 'Brabantse Wal' in de buurt lijken de kerktoren 'bijna letterlijk' in de diepte te laten zakken.

52. Gezicht in noordelijke richting op de Ossendrechtseweg te Hoogerheide met in het midden de tramweg van de ABT en in de verte links het torentje van de oude Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk uit 1721. Rechts van het midden staat de dorpspomp, ter plekke waar de weg uit Huijbergen aansluit op de provinciale weg Antwerpen - Bergen op Zoom. Ansichtkaart uit circa 1910.

53. Gezicht in noordelijke richting op de Raadhuisstraat te Hoogerheide met rechts de tramweg van de ABT en links de pastorie bij de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in neogotische stijl uit 1912. Ansichtkaart uit circa 1915.

54. Gezicht in zuidelijke richting op de Raadhuisstraat te Hoogerheide met links de tramweg van de ABT. Achter de rug van de fotograaf begint links de weg naar Wouw. In het café rechts is het 'Station' van de 'Stoomtram' gevestigd, hetgeen blijkt uit het opschrift aan de gevel. De toren van de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk rijst boven de huizen uit. Ansichtkaart uit circa 1915.

55. Gezicht in zuidelijke richting op de Raadhuisstraat te Hoogerheide met links de tramweg van de ABT. Achter de rug van de fotograaf begint links de weg naar Wouw. In het café rechts is het 'Station' van de 'Stoomtram' gevestigd, hetgeen blijkt uit het opschrift aan de gevel. De caféhouder trad op als agent (met name voor het afhalen en verzenden van stukgoederen) voor de ABT. Bij dit 'station' stopte de tram volgens de dienstregeling van 1928 voor de achtste maal vanaf het spoorwegstation in Bergen op Zoom (24 minuten na het vertrek). De toren van de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk rijst boven de huizen uit. Ansichtkaart uit circa 1910.

56. Een paar honderd meters verder naar het noorden en dan terugkijkend naar het zuiden, zien we in de verte rechts nog juist de spits van de de toren van de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk. De Raadhuisstraat werd een stukje breder en gaf de tram ook veel meer gelegenheid om goederen te laden en te lossen. Ansichtkaart uit circa 1910.

57. Iets verderop in noordelijke richting werd in 1928 een nieuw gemeentehuis gebouwd. Het vierde huis rechts voorbij het nieuwe gemeentehuis is ook op de voorgaande ansichtkaart te zien, zodat een vergelijking mogelijk is. In het midden van de weg liggen de tramrails van de ABT. Ansichtkaart uit circa 1930.

58. De hier veel bredere Raadhuisstraat gaf niet alleen de tram meer laad- en losgelegenheid, maar was ook een ideale plek om in 1928 het nieuwe gemeentehuis te laten bouwen. Rechts ligt de Jan van der Heijdenstraat. De tramweg van de ABT lag zowat in het midden van de ter plaatse veel bredere weg. Het gemeentehuis (met een latere uitbreiding erachter werd afgebroken in 2008. Foto Ben Steffen, 1979.

59. Weer een stukje verder en een halve slag gedraaid nu in noordelijke richting) hield het even op met de veel bredere Raadhuis-straat. Rechts ligt de tramweg van de ABT, ter hoogte van de weg naar Wouw (splitsing uiterst rechts). Ansichtkaart uit circa 1920.

60. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in noordelijke richting, iets voorbij de weg naar Wouw, met de tramweg van de ABT en de ruimte om goederen te laden en te lossen Ansichtkaart uit circa 1915.

61. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in noordelijke richting, iets voorbij de weg naar Wouw, met de tramweg van de ABT en de ruimte om goederen te laden en te lossen. Ansichtkaart uit circa 1915.

62. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in noordelijke richting met rechts de tramweg en de laad- en losgelegenheid van de ABT. Een tramgoederenwagen staat gereed om te worden geladen of gelost. Ansichtkaart uit circa 1915.

63. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in noordelijke richting, ongeveer tussen de weg naar Wouw en de Nieuwe Weg (links in de verte) met rechts de tramweg van de ABT. Ansichtkaart uit circa 1910.

64. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in noordelijke richting, ongeveer tussen de weg naar Wouw en de Nieuwe Weg (links in de verte) met rechts de tramweg van de ABT. De foto is slechts een dertigtal meters verder naar het noorden gemaakt, ten opzichte van de vorige ansichtkaart. Ansichtkaart uit circa 1915.

65. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in zuidelijke richting ter hoogte van het kruispunt met de toenmalige Nieuweweg naar Woensdrecht (rechts achter de boom). In het café is het 'Station Stoomtram Woensdrecht' gevestigd. De caféhouder trad op als agent (met name voor het afhalen en verzenden van stukgoederen) voor de tramwegmaatschappij. Bij dit 'station' stopte de tram volgens de dienstregeling van 1928 voor de zevende maal vanaf het spoorwegstation in Bergen op Zoom (21 minuten na het vertrek). De vijfde en zesde halte lagen respectievlijk bij de 'Oude Tol' en 'De Vijver', tussen Borgvliet en dit 'Station' . Ansichtkaart uit circa 1910.

66. Locomotief ABT 17 (fabrikant Backer & Rueb, Breda, bouwjaar 1903) staat met een korte reizigerstram gereed voor vertrek naar Bergen op Zoom, ter hoogte van het 'tramstation' (rechts) en de toenmalige Nieuweweg (rechts, achter langs de telefoonpaal) naar Woensdrecht. Op de gevel van het café staat 'Station Stoomtram Woensdrecht'. Ansichtkaart uit circa 1925.

67. Gezicht op de Raadhuisstraat te Hoogerheide in zuidelijke richting ter hoogte van het kruispunt met de toenmalige Nieuweweg naar Woensdrecht (bij de kinderen rechts, in westelijke richting) en Heistraat (bij de kinderen links, in oostelijke richting). Daar ligt ook een zijspoor (naar of van een tijdelijke zandafgraving). Uiterst rechts staat het 'Station Stoomtram Woensdrecht'. Ansichtkaart uit circa 1915.

68. Gezicht op de weg uit Hoogerheide in noordelijke richting, voorbij het kruispunt met de toenmalige Nieuweweg naar Woensdrecht.

69. Het tracé van de (vroegere) ABT in beeld tussen de buurtschappen Calfven en Korteven, 1910 en 1980. In de jongste kaart zijn een zevental punten uit de vorenstaande teksten aangeven met de cijfers 1 t/m 7.

70. Gezicht in zuidelijke richting op de Antwerpsestraatweg nabij de buurtschap Zandfort (aangeduid als Foto A in de kaart hierboven uit 1980). De stoomtram van de ABT reed in vroegere dagen aan de oostzijde van de weg, zoals op de foto aangegeven met een witte lijn. Foto van 20 december 2021.

71. Gezicht in zuidelijke richting op de Antwerpsestraatweg nabij de buurtschap Korteven (aangeduid als Foto B in de kaart hierboven uit 1980). De stoomtram van de ABT reed in vroegere dagen aan de oostzijde van de weg, zoals op de foto aangegeven met een witte lijn. Foto van 20 december 2021.